BERRIA egunkariko A CAPELLA zutabean 2014/01/9an argitaratu bezala

Eguberria ospakizun zaratatsua izan ohi da: isiltasunean egotea komeni zaigu, maitasunaren ahotsa entzun ahal izateko». Jorge Mario Bergoglio edo Frantzisko aita santuak Eguberrien bezperan egindako gomendioa. Eliza katolikoaren megafonia goren eta ondorioz ozenenetik kontsumismoak eragindako zarata kontrolpean edukitzeko munduari zabaldutako agindua. Read the rest of this entry »

2013ko abenduaren 26an BERRIA egunkariko A Capella zutabean agertu bezala:

Urte amaiera gainera erortzen zaigun aldioro egiten omen ditugu errepasoak eta zerrendak. Musika aldizkariek, adibidez, urteko disko hoberenak zerrendatzeko ariketak egiteko joera izan ohi dute. Kasuak kasu, zerrenda hauek urteko bitxiak zein diren errateko, errepikatzeko eta batzuetan agintzeko ere balio izaten dute. Baina garai batean soilik zerrenda ofizial pare bat agertu ohi ziren bezala, orain, ehunka topatu daitezke sarean, nahi bezain espezializatuak, nahi bezain arraroak eta nahi bezain subjektiboak. Denak arrazoituak eta orokorrean (musikarekin ia beti gertatzen den bezala) defentsan, norberaren arrazoia (gustua) erreibindikatuz idatzitakoak. Eta ia denetan topatuko dugu urte osoaren pisua jasan behar izan gabe, azken hilabetean argitaratu den diskoren bat lehen postuetan. Batzuk, arrazoi guztiarekin, bertzeak oportunismo usainez. Zerrenden kontu hau hain bihurtu da erabakigarria musika saltzaileentzat, badirela estrategikoki zerrendak egiteko bezperan diskoak argitaratzen dituzten taldeak eta artistak ere.

Urteroko errepasoak egiterakoan nagi xamar bihurtzen garelako izango da, edo gogoratu ahala ahanzteko beharra dugula konturatzen garelako. Izan daiteke gure memoria musikalak ez duelako urtebetekako epetan funtzionatzen eta musikak orbain bihurtu arte ez duelako inongo zerrenda zintzotan toki egiteko gaitasunik. Baina, atzera begirakoa egiterakoan, denboran gertukoenak, berri-berriak harrapatzen gaitu beti. Balio dezake gogoratu nahi ez dugun guziaren kontrako antidoto gisara.

Enpresa munduan urte amaierako sindromea deitzen diote. Egitea amestu, baina egin edo lortu gabeko helburuek sortzen duten ezinegonaren sindromea. Sintoma zehatzak ditu: presioa jasan ezina, istripu arriskua, talde-lanerako gaitasun eskasa eta bereziki, edozertan arreta jartzeko zailtasuna. Horregatik, komeni da urteko disko onenen zerrendatan itsu-itsuan ez sinestea. Baliteke sindromepean idatziak izatea. Baliteke, urteko errepasoak baino gehiago, bertze zerbaiten sintomak izatea.

Xabier Erkizia

2013ko abenduaren 12an BERRIA egunkariko A Capella zutabean agertu bezala:

Poetari irakurri nion behin, idaztea, hitzik ez duena hitzen bidez itzultzeko saiakera baldarra baino ez dela. Balio du definizioak musikari buruz idatzi nahiean behin eta berriz baldarkeriatan erortzen tematzen garenontzat.
Hitzik ez duena hitzen bidez azaltzeak beti suposatzen du ordaindu eta onartu ezinezko prezioa gure gain hartzea. Erraterako, musika, hitzez gomendatu daiteke, kritikatu, saldu ere bai, jakina, baina behar bezala, zehaztasunez azaldu, sekula ez. Hori hala dela adostuko bagenu, ez naiz ausartuko musikari buruz mintzatzen digutenean, zer den zehatz mehatz saldu, gomendatu edo kritikatzen digutena definitzen. Baina zalantza gehiegi sortzen dizkit saldu, gomendatu edo kritikatzen diguten hori soilik musika dela pentsatzeak.

Denok bizi izan dugu noiz edo noiz halako egoeraren bat. Gure entzunkide dugunari guk zer entzun dugun azaltzeko beharrari buruz ari naiz. Sentipen berezia da inondik ere. Azaltzen duzuna baino, azaltzen ez duzunaren galeraz jabetzea deserosoa izatera iritsi liteke. Zentzugabea, beharbada. Zertarako azaldu ezer, azalpen behartu bakoitzak azaldu beharrekoa txikitu egiten baldin badu?

Euskaraz, kontraerran hau oraindik ageriago erakusten digun hitza erabiltzen dugu: Itzuli. Atzera egiteko saiakera antzua. Ez al da, bere adiera guztietan, galdutakoa onartzeko modu ederra?
Musika itzultzen saiatzea, gezurra erratea bezala da, baina kontzienteki eta aitzakiarik gabe, guztiz dohain, ezintasunetik. Itzulpen baldarra, ezbairik gabe.

Baina kontua hori baino konplexuagoa da. Batzuetan, irudi, janzkera, ideologia edo bertzelako uniforme azalekoen bidez eraikitako itzulpen baldar horietan oinarrituta, musika bera ere horrelaxe kontsumitzen dugula iruditzen zait. Dohain, aitzaki beharrik gabe. Ez gaitezen harritu beraz, egunero entzuten dugun musika bera ere gure itzulpen baldarrena bihurtzen bada. Politikari eta agintariei buruz erran ohi den bezala, merezi dugun musika baino ez dugu.

Xabier Erkizia

2013ko azaroaren 28an BERRIA egunkariko A Capella zutabean agertu bezala:

Aste gutti batzuk pasatu dira. Bi adoleszente, Euskal herriko hiriburu batean. Lasai doaz kalean behera: bat pausu bizi xamarrean, adin hortakoek eraman ohi duten erritmo arraro baina definitu hortan. Laguna, pausu erdi atzerago, lurrera begira eta bere kidearen pausua harrapatu ezinean, arritmian. Kezkatuta, ia larrituta galdetu dio lagunari: internauta zara? Hilabeteak pasatu dira. Europako Software librearen fundazioak facebook-i 3 urteko bizitza eman zion. Urtetan internauta izateko helburua miloika pertsonei ezarri eta gero hura ere desagertuko dela aitzindu ziguten. Batek daki non geratuko diren facebooklarien miloika komentario, irudi, soinu eta konbersazioak. Hainbertze denboraz ezinbertzeko izandakoak eta akaso gure gailuetako nabigatzailearen hurrengo software eguneraketarekin behin betiko galduko direnak.
Urteak pasatu dira. 2004ean Jeff Rothenbergek gure memoria digitalen obsoleszentziaren arriskuaren berri eman zigun. Arazo hau azaltzeko, 2054. urtea irudikatu zuen berak. Bilobak etxeko ganbarako trastoen artean bilaka ari zirela, 2004ean idatzitako eskutitz bat topatu zuten. Haren ondoan CD-ROM bat. Eskutitzak zion CD-ROM hartan aitonaren ondasunak oinordetzan hartzeko sekretua gordetzen zuten dokumentuak zeudela. Biloba internautek, barrenean zegoena irakurri nahi izan zuten, baina ez zuten ezagutu ere egin CDa. Haiek irakurtzeko gailua topatu balute ere, nola lortu hura irakurtzeko softwarea? Nola irakurri dokumentu digital zaharra? Hemendik 50 urtetara irakurgarri izango den bakarra eskutitza izango zela aitzindu zigun Rothenbergek.
Mendeak pasatzen dituzte musikek desagertuta. 15. mendeko musika aunitz hurrengo mendeetako dokumentuak biltzeko karpeten azalak egiteko erabili izan zituzten. Orain gutti arte mendetan isilik egon diren milaka musika topatu izan dituzte paperetan gordeak. Partituretan, eskutitzetan edo karpetetako azaletan.
Ongi pentsatzen hasita, Internauta izatea edo ez, beharbada ez da hain garrantzitsua.

Xabier Erkizia

2013ko azaroaren 14an BERRIA egunkariko A Capella zutabean agertu bezala:
Askok aipatzen dute: “diskoa behera doa, baina zuzenekoak izango dira salbazioa”. Bada, oro har, ez dut uste halakorik gertatuko denik. Dena den, gero eta gehiago kostatzen zait orokorki hitz egitea. Gure egoera inoiz baino hobea dela sentitzen dugu musikari batzuek, eta beste batzuek ez dute biderik aurkitzen, baina hori beti izan da horrela, eta oso zaila da zergatiak jakitea.
Gutxitan, baina zorionez oraindik batzuetan, musikariren baten hitzak entzuteak edo irakurtzeak badu halako efektu analgesikoa sortzeko gaitasuna. Ez dakit, mistikotasunean erori gabe, hitz sendagarriak direla erratea zilegi den eta ez dakit migraina guztiz sendatzeko balio duten, baina burukomina baretzeko behintzat bai. Ruper Ordorikari ebatsitakoak dira.

Zuzenekoak musika salbatuko duela entzuteak halako burukomina sortzen dit aspaldian. Akaso, musikak salbazioa beharko balu bezala hitzegiten dutenek sortzen didate burukomina. Diskoen salmentak maldan behera hasi zirenean, eta haren aitzinean ezarritako politika komertzial eta legalen zalantzagarritasunak nolabait musikari ofizioaren ondradutasuna ere zalantzan jarri zuenetik, zuzenekoa, ez soilik ofiziaren salbazio, baizik musikari-artisauaren benetakotasuna berreskuratzeko tresna bezala saldu digute. Halakoak entzuterakoan, zuzenekoa, garai latz hauetan gizartearen aitzinean musikari edo artista izateak suposatzen duen ustezko luxua justifikatzeko modua baino ez dela iruditu izan zait beti. Eta ez da hala, inoiz ez da izan. Halaere, susmoa dut geroztik zuzenekoak barra-barra ugaritu direla leku guztietan. Egunkarietako agendek ez dutela nahikoa orri, ezta guk nahiko belarri, eguneroko emanaldi guztiak zerrendatzeko eta entzuteko. Seguruaski musikaren historia osoan inoiz ez da gaur bezainbertze zuzeneko emanaldirik antolatu, ezta jo ere. Baldintzak ordea, ez dira sobera aldatu, ez badira txarrera joan. Musikariok zuzenekoak salbatuko gintuen promesak ez du inor salbatu. Ez du burukominak baretzeko ere balio.

<strong>Xabier Erkizia</strong>

Pasa den urrian gure lankide Jose Luis Espejo bidali genuen ESSAk (Europako Soinuzko ikasketen elkarteak) Berlinen “Functional Sounds” izenpean antolatu zuen jardunaldietara korrespontsal gisara. Honakoa, han entzundakoaren kronika da, soilik gazteleraz.
El pasado mes de octubre envíamos como corresponsal a nuestro compañero Jose Luis Espejo para participar en las jornadas “Functional Sounds” organizadas por la ESSA (European Sound Studies Association). Esta es la crónica de lo escuchado por él en aquellas jornadas.
Nos sobreponemos como se puede a la reconstrucción del Palacio Imperial de los Hohenzollern, y a lo que ello significa. Después nos plantamos en la universidad Humboldt de Berlín, gracias a Audiolab y con la ayuda de NK Project, con la curiosidad propia, la desconfianza justa y las expectativas marcadas sobre que puede suceder en el 1º encuentro de la Asociación Europea de Estudios del Sonido (ESSA). ¿Qué pretende la universidad fijando, con resonancia esplendorosa, las distintas metodología trans-disciplinarias que se han arremolinado en los últimos diez años alrededor de lo que suena?

Lo que aparecía como un máster aquí, una asignatura allá, y una especialización en algún sitio más, se ha ido dibujando como metodología académica comparable a los Visual Studies, con sus cabezas visibles y sus temas troncales.
En el caso de ESSA, si tuviéramos que hablar de un tema central, deberíamos hablar de la transducción como centro del desarrollo de buena parte de los estudios presentados allí. Quizá se deba al desarrollo de este concepto que Jonathan Sterne realizó en Audible Past (Duke University press, 2003). Y quizá por esto, hubo citas y más citas a este investigador a lo largo de Functional Sounds, que en sus momentos más interesantes, revisó, amplió e hizo explotar el significado de transducción.
Esta idea expone que a un nivel estructural, la reproducción de sonido es poco más que la transformación de vibración en electricidad. Según el libro, también fundacional, Soundscape of Modernity (MIT Press, 2004) de Emily Thompson, esta transducción eléctrica ha cambiado nuestra manera de escuchar y pensar lo que suena o el mundo a partir de sus resonancias. En el caso del trabajo de Thompson, esta transducción, al introducirse en la arquitectura de los teatros mediante la amplificación, cambió para siempre nuestra idea de resonancia hasta cambiar también las arquitecturas aurales, haciendo que el aislamiento anti-reverberante se entendiera casi como una necesidad.

La introducción de Functional Sounds realizada por Holger Schulze, organizador del encuentro en su papel de coordinador del Sound Studies Lab , celebraba la transdiciplinaridad como una vía para el estudio teórico del diseño sonoro. No parece casualidad el tema elegido para el primer encuentro dado que el diseño y el branding sonoro comienzan a ganar posiciones dentro del ambiente académico  y comercial. De hecho es posible que el ascenso de estos modelos de mercado, capitalización e intrumentalización de los sonidos, sea algo que nos preocupa a todos.

Por su parte, Douglas Kahn realizó la conferencia de apertura a la vez que la presentación de su nuevo libro Earth Sound Earth Signal: Energies and Earth Magnitude in the Arts (Univ of California Press, 2013). El autor del histórico (y de difícil lectura) Noise, Water, Meat: A History of Sound in the Arts (MIT Press, 1999) y coeditor del más accesible e interesantísimo Wireless Imagination: Sound, Radio and the Avant-garde (MIT Press, 1992), presentó un análisis desbordado del sonido en la cultura, llevándolo, no ya a sus principios estructurales, sino a sus principios físicos. Kahn planteaba que el ascenso del electromagnetismo en la ciencia del s. XIX facilitó otras formas de pensar el sonido y que fue precisamente de la suma del electromagnetismo y la acústica de donde surgió la transducción.
De aquí se lanzó a analizar las relaciones del sonido con la humanidad como una fuerza entrópica, rozando y citando en algunas partes de su conferencia algunos principios de la Ontología Orientada a Objetos, es decir, la filosofía que trata de pensar los fenómenos del mundo sin situar la experiencia y existencia humana en el centro de ellos.
Desde este planteamiento de la física, las relaciones del sonido y del campo electromagnético por el que se transmite no son menos interesantes. Kahn exponía que este magma electromagnético es un espacio fundamental para la expansión neo-colonial, al hacer la tierra más pequeña. Las telecomunicaciones basadas en la transducción del sonido en electricidad, han hecho posible otra idea de imperio. De algún modo podríamos hablar de una política y una cultura inalámbrica (wireless culture).

La otra keynote vino a cargo de Jason Stanyek, que se centró en algo aparentemente insignificante pero con connotaciones desproporcionadas: El control activo de ruido por cancelación. Estos sistemas son los que hoy llevan desde auriculares hasta teléfonos móviles, y que se desarrollaron inicialmente para los auriculares de avión. Lo que hacen estos sistemas es captar el sonido que sucede dentro y fuera de la copa del auricular, y emitir unas frecuencias opuestas (fuera de fase) que cancelen la percepción de este sonido.

Este feedback inverso, se convierte en una defensa del oído, una barrera que vende el confort y el aislamiento como su mejor valor. Según Jason Stanyek, además del confort, este tipo de dispositivos están poniendo en valor la tranquilidad silenciosa (quiet, que se traduce a la vez como silencio, tranqulidad, privado reservado, reposo).
Por último Stanyek repasó el mito de Ulises y las sirenas, tantas veces usado en la cultura de la escucha, pero especialmente en lo que se refiere a los auriculares en el texto de Michael Bull Thinking about sound, proximity and distance in western experience the case of odysseus walkman . El enfoque de Stanyek, sin embargo, se centra mucho más en la idea de crear tapones que nos aíslen del ruido como onda, no tanto en la de crear una experiencia estética audiovisual a partir de la música escuchada en los auriculares.

Dada la organización del seminario, uno debía elegir entre distintas mesas, por lo que no sería justo juzgar el interés de las distintas charlas. Así que sólo destacaré una que me resultó realmente interesante a nivel personal. Se trataba de Melissa Jan Drie, investigadora que trabaja junto con Karin Bijsterveld en la Universidad de Maastricht y que ha desarrollado su estudio sobre el uso de los estetoscopios.
En esta ocasión venía a mostrar sus estudios sobre el Teatrophone, un dispositivo que permitía, antes de la invención del fonógrafo, hacer un streaming del sonido de la ópera. Llegó a haber una red de auriculares en salas de escucha de cafeterías y bares de París, que permitían escuchar en tiempo real, y mediante un sistema de radio por hilos, distintos espectáculos de ópera de distintos teatros, que uno podía seleccionar por un dial.
Este aparato, no sólo permitía hacer asequible la escucha de la ópera, sino que proponía escuchar algo que no se estaba viendo interpretar en un espectáculo tan audiovisual como la ópera, a la vez que des-contextualizaba el espacio de escucha permitiendo hablar mientras se oía esta música.

2013ko urriaren 31an BERRIA egunkariko A Capella zutabean agertu bezala:

Guztiz fenomeno gizatiarra omen da. Krisi garaietan, iraganaren nostalgia zabaltzen omen da gizartean birus kutsakor bat bezala. Memoriaren botikinean espresuki eta estrategikoki gordeak ditugun oroitzapenak berreskuratu, izan ginen haren irudi idiliko bat eraiki, eta orainaldi petralari ihes egiteko babestokiak asmatzen ditugu. Egia da batzuetan aterpe horiek ez direla luzerako baliagarri izaten, baina bertzetan porlanezko bunker itxiak bihurtzen dira. Airerik pasatzen utzi ez, eta mikro-errealitate birtual arriskutsuak sortzen dituzte. Halakoak sortzeko tresna bikaina da musika. Bat sartzen da kantu batean, eta bat-batean kantua bere egiten du, kantuaren hitzak zehaztasun handiz bere bizitzari buruz ari direla sinesten du, eta konturatu gabe kantuaren benetako jatorriaren gainetik salto eginez, norberaren iruditeriaren aldarean kokatzen du, goiz edo berandu bertze kantu batzuen azpian gera daitekeela ahantzita.

Gustatu zait azken hilabeteotan ETB1eko asteazken gabeko musika saioak ikustea. Ez hainbertze saioak (gustu kontuak), baina bai Tumatxak eta Zai zoi bele jarraian ikustea. Aitzinetik Ez dok amairu eta RRV gaindosiak ekiditeko partxeak paratuta, jakina. Saio bakoitzak proposatzen dituen ariketa eta jolas estetikoen gainetik, gustatu zait gau berean aurkezle bat Benito Lertxundi euskal kantagintzaren mito dela konbentzitzen saiatzen ikustea, eta ondotik JosAnton Artze gure txalaparta «milenarioa» ia-ia beraiek —eta nagusiki arrazoi estetikoengatik— asmatu zutela entzutea. Hor dago aldea. Euskal iruditeria mitologikoaren sinbolo bati xarma kentzeko batere beldurrik gabe, Artzeren hitzetan topa litekeen normaltasunetik, Gurrutxagak mitoak sortzeko duen beharrak gidaturiko fanatismo insistentearen arteko bidean galtzen dira gure belarrietako nostalgiak.

Mitoek ez digute inoiz kontatzen zer izan ginen. Mitoek zer izan nahi dugun oroitarazten digute. Gure buruaren nostalgiaz ari dira. Eta kontuz, adi entzunez gero, gure gezur guztiak ere kontatzen dizkigute.

Xabier Erkizia

2013ko urriaren 17aan BERRIA egunkariko A Capella zutabean agertu bezala:

Inpostatua, metalizatua, robot batena bezalakoa». Horrela definitu zuen joan den astean ahots grabatua Anjel Lertxundik. «Badakizu zurea dela, baina ez zaizu zurea iruditzen», idatzi zuen, eta «horregatik da mirari bat ahots propioak aurkitzea» zehatz batekin bukatu bere zutabea.

Mendeak pasa dira ahotsak hitz bihurtu zirenetik. Mendeak, ordu arte dardaratiak ziren ahots guztiak inpostatuta, entintantuta, makina arrazional batek bezala idatzita ageri zaizkigunetik. Badakigu gureak direla. Badakigu guri hitz egiten digutela eta guri buruz ari direla. Baina mendeak pasa diren arren, ez zaizkigu oraindik guztiz gureak iruditzen.

Entzuleak, grabatutako bere ahotsarekin hartzen duen distantzia prudentziala ez da irakurleak berak idatzitakotik hartzen duena baino handiagoa. Ez batek ez bertzeak ez dute zertan barrutik irtendakoak izan; barrutik irten direla irudikatzearekin nahikoa dute. Inpostazioak dira biak. Maskarak. Alde bakarra dago: mendeen poderioz inpostazio bat onartu dugu; bertzea oraindik, berriago izaki, ez guztiz.

Idazlearen ahotsa aipatzen denean, inork ez du tekleatzen duenaren ahots dardaratian pentsatzen. Idazleak mekanikoki (mekanografikoki) antolatutako hitzen zirrikituetatik ihes egiten duten soinu iradokitzaileei buruz ari garela ulertzen dugu. Musika ez dago hitzetan, hitzak eta haien amaigabeko konbinazioak sortzeko gai diren soinuetan baizik. Beren ustezko zurruntasun inprimatu eta mututasun arautu, zuzendu eta orraztuan, soinu eta ahots anitz gordetzeko gai dira hitzak. Baina haiek irakurtzeko gai den entzule, barkatu, irakurle egokirik gabe mutu izaten jarraituko dute. Antzeko zer edo zer gertatzen da grabagailuetan inprimatuta geratzen diren ahotsekin.

Palabra hitzaren jatorri etimologikoa grekozko Parabole hitzean dagoela irakurri diot hizkuntzalari bati. Para=ondoan, alboan; ballo=bota, jaurti. Alegia, alderatu. Palabretan parabolak topatzea da sekretua. Horregatik da mirari bat belarri propioak aurkitzea.

Xabier Erkizia